Oleh :Rofik laros / ki kuda kedhapan
A
Apalagi : paran maning
Apalagi kamu: Nyalingo hiro
Acap kali : paceke,angger
Alasan : Anggul-anggul
Ada : ono,onok
Ada apa : ono paran
Adu : bombong
Agar supaya : myakne, Myane
Air : byanyu
Air meluap( deras ): Belabur
Akan : Nak
Aku : Isun, sun, hun
Akrab/kenal : Wawuh
Akar : Odod
Ajaran : Wuruk
Ambil : ampet, juwut
Ampas kopi : Gedhoh
Amuk : Imuk
Angkat : Junjung
Anak yang masih kecil/balita : Teek
Anak/pemuda : lare
Anak laki-laki : thulik, lik
Anak perempuan : jebeng, beng
Anak yg blm tahu apa2/hijau : lare buru sore
Ancam : ancas
Ancur : Riyukk
Anda : riko
Anda( yg di hormati) :ndiko
Andai : mungguo,Anggone
Alot : Waled
Apa : paran
B
Bambu : Jajang
Basah : kepos
Babi hutan : Celeng
Basah kuyup : Kelumus
Bablas : larad
Balapan : Gyalapan
Bakar-bakaran : Opor-oporan
Bagusan : anguryan
Bagusan : Banguryan
Bagaimana : kelendhi (kelendhay jika dibelakang kalimat)
Bantah : talar, nalar
Bapak : bapak (byapak)
Baru tumbuh : Merujuk
Bau badan yg tak sedap : Beledhus
Berenang : Ngeloyong
Bersinar : Mencorot,mencirat
Berlari : Melayu/melayau
Bertunas : Meltik
Ber(berapa): Jak (berapa orang anaknya=Jak piro larenek)
Bertunas : Merujuk
Berdesak-desakan : Wel- welan
Besar tinggi :Junggrang,jungglang
Biar : makne,myane
Biarkan : genengno
Bermain : memengan .
Berputar kencang sekali : Lenged
Berputar2 lepas kendali : Ngontreng
Bening : Kening
Bibi : Bik
Bedug : Jedhor
Begini : gedigi (gedigai)
Begitu : gedigu (gedigau)
Berani sekali : angas
Berat :abot
Berkilauan/bercahaya : MUbyar
Berika,taruhkan,tempelkan : ndonono
Berani : wanen
Besar : Gedhig
Betul-betul : Seru
Beranian : wanenan
Bandel : Mbenu/mbenau
Bandel /ngeyel : Cengkal
Belepotan dimulutnya : gujreh.
Berhenti : ngempos
Berhubung : sarehne
Betah : pernah
Bekas : Pecak
Betis : Kempol
Bikin betah : mernahi
Bicara/marah : celathu (untuk perempuan)
Blambangan : blambyangan
Bohong : gubab (gubyab)
Bolos : lencur, melencur
Bubungan : wuwunyan
Buka sedikit : mingis
Buka lebar-lebar : Jemblang
Bukalah; Jemblangen (bukalah pintunya = Jemblangen lawangek)
Bulan : ulan (baca ulyan)
Bunga : kembang (kembyang)
Bodoh : bongol/goblog
Bodoh sekali : lengek
Bodoh sekali : belog
Bodoh dan pelupa : Dongong
Bukakan : Engekno
Buka : Bliyak
Buang : Buyang
Bungkus nasi/kue yg menggunakan daun pisang ; Ethuk
Bukit : Puthuk
Buah kelapa yg masih sangat muda : Cengkir
Buru-buru/tergopoh-gopoh : Gopoh
Busyett : Cerret
Busyeet : Nagud ( Busyet dah = Nagud oro… )
Busyet : Byalakk ( Busyet dah = Byalak aw……. }
Busyet : borrok ( busyet dah = Borrok oro weh….)
Busyet : Celleng oro ( Kasar )
C
Cari : golek golet.
Carikan : golekeno, golekaken
Cepat : gancang (gyancang)
Ceria : gromyoh
Ceroboh : ampah
Cekung/menjorok kedalam : DEkok
Cekung kebawah/berubah bentuk : Jelekong
Celingukan : Perdang-perding
Cemburu : Cupar
Cigukan : Sigunen
Cium : ambung
Mencium: Ngambung
Cincin : gelang alit
Cinta : demen
Ciduk sayur : Erus
Coba : abero
Coba : Aruo
Coba : Acake
Contoh : Tulodho
Condong : Doyong
Cuma : mung
D
Dari pada : ketimbyang, Timbyangeno
Dibiarkan : digenengaken
Dekat : parek
Di bohongi : Di apeni
Depak,sepak,terjang : Ndumpak,dhupak
Dengan : ambi
Dengan : Kambi
Dengan segala upaya : takal-takalan,petakalan
Di : ring, nong
Di marahi : Di uwel
Diapakan : Dikapak
Dibawa : digowo
Dibawa dan terseret : Diterak
Diseret : diered
Di bawah tempat tidur : Longan
Dipotong-potong menggunakan tangan/tanpa meggunakan alat : Potheng-potheng
Dimasukkan ke air : Nclob
Dia : yane
Disimpan : diparoti
Dulu(waktu) : bengen
Dulu sekali : Wingek
Duluan : sulung ( baca solong)
E
Entah : embuh
Enakan : alung
Encer : Ancang
Enggan : sungkan
Empedu : Amperu (MUtah amperu; mutah sampai terasa di empedu)
Ekor terpotong : Bukung
F
Fasih /jelas : Kecoh
G
Galah panjang : Ganjur
Galah : Sengget
Ganti : Genten
Gantian : Gentenan
Gayamu( Sifat/tingkah) : Abete {kasar)
Garis : Garit
Gurau/merayu : gredoan
Gerah/berkeringt : ongkeb
Gempar : Ontrag
Gemericik : Gemerojhog
Gelap : Jumbleng
Gaya bicara yang ekspresif, dinamis, dan dramatis : Aclak
Gigih : tatak
Giat : Patheng
Guru : gurau
Gurau(canca) : muyab
Gemetar : Nderini
Gosong : Gempung
Gondrong dan kumal : Jibros
H
Hancur : Ndedek
Hadang : Bebeng
Hati2/sabar : Serantan
Hancur : Empur
Hancur : Lutrek
Hanya : Mung
Hajar : Sait
Hajar beramai-ramai : Krutugh
Hangus : Gempung
Heboh : Ruces
Hadapi : depani
Hitam : cemeng
Hitung : Reko
Hitam sekali : nggelinseng
Hilang sedikit : Gothang
Hilang/ pergi : Mamut
I
Ingkar : nyulayani
Ingkar : Suloyo
Ingat : enget
Ibu : mak
Istri : rabi
Impas : pakpok
Injak : idek
Injak dg keras (sengaja) : Gejroh
Ikat : Cancang
Intip : inceng
Ingin Lagi : Kuryangen
Itulah makanya: Prandane
J
Jalan : lurung
Jalan-jalan keluar rumah : nggeledrek
Jari : driji
Jatuh : temebluk, tibok
Jatuh dari atas : Temebluk, cicir
Jatuh karena salah jalan : Keseliring
Jatuh tersandung/terpelosok: Kejiglang
Juga : Ugo, pisan
Jalan/lari kehilangan kendali dari ketinggian ; Larad
Jatuh tertelungkup : tibo kesereb
Jera : Kawus
Jemput : Papag
Jangankan : ojo papak
Jalan jalan tak menentu : ngelepek
Jalan : lurung
Berjalan (berirama) : Tayongan
Jotos : Jorong
Jotos : Sontok
Jongkok ; ngogrok
Jumpa : carok
K
Kampak : Perkul
Kamu : Siro
Kain lap : Kusut
Kaku : Kekok
Kepeleset ; geberejed
Kalah sebelum bertanding : Nggeledeg
Kalah sebelum bertanding : Ngelencur
Kacamata : tasemak
Kakak laki2 : kang
Kakak perempuan : Mbok
Kakak yang masih kecil : kang ilik
Karena : Kerono
Karena : Polae
Kagum : kajon
Kalau : kadhung,kocap
Kalah menang urusan belakang : Kalah cacak menang cacak
Kalah menang urusan belakang :Kalah cacak menang apruo
Kakak perempuan : mbok
Kakek : kakik
Kalau : kadung
Kalau : Kadhak,dhak
Kamu : siro, iro, hiro
Kasih, sayang : welas
Kira : Tanggo ( hun tanggo riko mau nyang pasar = sy kira kamu kepasar)
Kemarin : Wingyenanek
Kenapa : apuo
Keinginan yg menggebu : kayalen
Kena : Keneng
Ketakutan sekali(terkejut) : Gegeten
Ketagihan : Kuryangen
Kecil/ringan : Rencek
Kecuali : kecobo
Kepala yg berdarah : Bucur
Kebanyakan air : Kimbyang-kimbyang
Kebiasaan/biasa : Tumyan
Kenyang/puas sekali : Mongod-mongod
Kenyang ,sering,puas : Tuwuk
Kental : Kenthel
Keras kepala : wangkot
Kesiangan/kurang tidur : karipan
Keruh : getuh
Ketemu : kecaruk
Kena : Keneng
Keterlaluan : keseron-seron
Kebanyakan : Kejolok
Kebagian : Umyan(tdk kebagian= heng Umyan)
Ketombe : reki
Keras/alot : Atos
Kipas : ilir
Kipas-kipas : ilir-ilir
Konyol : Kenyab
Kothor : Belebegh
Kurus : gering
Kurus : Kenci/ai
Kuat : Tatag
Kuat,gagah,berotot : Pethekel
Kupas : Kencet
L
Larang : Penging
Larang /marah: Uwel
Dilarang dgn marah2 : Di uwel
Letoy ,lemas : Lesuh
Lebih baik : anguryan,angur Byangur
Lagi : maning
Lama : lawas
Lama/usang : Luwas
Laris : Gyaros
Lampu : dyamar
Lampu lentera : dyamar telempek
Lelaki belum menikah : lancing
Lepas : coplok
Lempar : benthuk
Lempar dengan sengaja : Clorong
Dilemparkan: Diclorongaken
dilempar-lemparkan : Diclorong-clorongaken
Lengket : Jangged
Lari ketakutan = ngepret
Luas : wero/ Werok
Lubang kecil : Jelowokan
Lubang besar : Juglangan
Lunak sekali : Genjur/Nyunyur
Luka /infeksi : Borok
Lumpur : Belethok
Licin : Lunyau
Lidi : Semat
Lewat : liwyat
Lihatlah : delengen tah
Lompat : mlencung,Temencog
Lucu : lucau
M
Mampus : lodhong
Mampus kau : Lodhong iro.
masak ?(kaget) :Endane
Masak iya?( Kaget ): Using tah
Mantap sekali : Kesemek-kesemek
Mantra : sowok {ada yang putih dan hitam)
mantra untuk pertandingan : Rapuh
Mantra untk pengobatan : Sowok
Mantra untuk kejahatan : Sowok,tenung,sihir
Mantra untuk pengasihan : Santet
Mantra yg ditempatkan disuatu tempat : Pesengan(mantra dibungkus)
Marah/murka : Moring
Matikan(tiup) : Kebes
Makan : madhyang
Masak? : endyane?
Masak ? : Using tah?
Masih : magih
Mata : moto
Mendidih : gemulyak
Mempermainkan yang lebih tua : Kenyab
Meskipun : masio.ambekno
Meniti jalan agar tdk jatuh(sambil pegangan) : NGampar
Memang : Mulok
Mendingan : Aluk
Memang : Setalangan ( memang ngapain kamu disitu?=setalangan ono paran siro ring konok?)
Memasukkan sesuatu kelobang : Lodhok
Memekakkan telinga : Gumbleng
Menggairahkan : kenyes-kenyes
Menghiraukan /mengindahkan : melengon
Menjemur badan biar kering : Caring
Merunduk : Mungkruk
Mengasah pisau : Ongkal
Tidak menghiraukan : heng melengon.
Menyamakan/tidak membeda-bedakan (terkesan tidak sopan) : Bingkak
Menyebabkan mabok : Muronai
Mengapa : apuwo
Melingkar : melekintheng
Menggelikan/memuakkan : Ndol
Menginjak : Mancad
Melepaskan serangan tangan : Sait
Meletus : meledos
Merajuk : Ngambul
Merah muda : Kapuronto
Suka merajuk : Ngambulan
Merona : Mberanang
Menyusut : Kimples
Mempan : tedyas
Menyelesaikan : Mungkasai
Menyembul : Mungub
Memanggal : Puges,pugel
Membuka yang ditunggu : Ludhang
Membersihkan /memukul ke badan dg alat yg tdk membahayakan : Gebros
Menyebrang : Sabrang
Mati(kasar) : Bongko
Malas makan karena aromanya : Uneg-unegen
Monyet : bojog
Mulut yang ditampar : tempong
Musang : luwyak
Marah gak menentu : emok
Marah : Moreng/moring
Minyak tanah : Lengo gas
Mutar-mutar tersesat: Unyeng-unyengan
Muncrat : Meloncrot
Muntah : Melekok
Monyet : Bojog
N
Nampak : Katon
Nenek : Embyah
Nakal : Tambeng
Nakal : Mbenu/mbenau
Nanti malah : Gulakane
Nanti malah : Tuwyas
Nama : aran
Nikmat : gurih
Nikmat sekali : Enjyong
Nikmat sekali : Sokheh
Nyaman : mernahi
Nafsu sekali,semangat : Gyayab
Nutupi : Ningguli
Ketutupan : Ketinggulyan
O
Oles : boreh
Orang : lare, wong
Orang Osing : wong osing.
Orangtua : wong tuwyek
Ogah : emong/mong
P
Pacar : Sir-siran
Pacaran : Sir-siran
Pacaran : Byakalan
Paha : Pokang
Pasrah : Lilo
Pasrahkan : Lilakeno
Padahal : mongko
Panggung : Tratag
Papan :Belabag
Peras : Wejek
Paha ; Kempol
Padam : kebes
Padahal : Saliho
Paling-paling /mungkin : nai, nawi (nawai)
Paling : seru
Panen padi : Ngyampung
Panggilan pasaran ,Dab(jogja) , Rek (surabaya) : Laré ,Ndoh, pek, thulin (Osing)
Paman ; Man
Patah : Kuthung
Pastinya : Ukuryane
Penakut : Getap
Peyot : Desok
Peyot kebawah : Jelekong
Penampilan yg kumuh : Dywhoss
Penuh : Bhekk
Pikiran jadi plong : penyar
Pisau : Lading
Parang : Boding
Pisang selai : Sale, gedhang goreng sabun
Pisah/pecah : Pethal
Peliharaan : rumyatan
Percaya diri : juwyari
Plan-pelan : Edheng-edheng
Penuh : mamblegk
Perhatian : gyati
Perhatikan : ibuka’en [Ibukeno solong lare ikau = Perhatikan dulu anak itu)
Pelit : melid,Medit
Pelit sekali : Kumed
Pegangan senjata : Pesantikan
Pertama : kawitan
Pertamanya : Maunane
Penakut : Kacangan
penakut : Getap
Pegang : Candhak
PSK : senuk
Perangkap duri besar : Sunggrak.( benda2 runcing/duri yang mematikan pada perang bayu. banyak dipasang jebakan-jebakan yang dinamakan sungga (parit yang di dalamnya dipenuhi sunggrak)
Pukul pakai barang yg tdk membahayakan : gebros
Pukul pakai kayu : Sampat (biasanya utk anak2 kecil)
Pukul pakai kayu daun kelapa : Mbongkok
Putus : Tugel, Pedhot
Putus : Suwing
Putus /Selesai : Campleng
Puas / berulang kali : Towok
Punggung : Boyokk
Pusing : munyer
R
Ranting bambu : Sangkrah
Ragu-ragu: Mang-mangen
Ramai /ricuh : Royak
Ribut : Obyogh
Rakus : kerahang
Rakus sekali : byangsong,kerahang
Retak : Bengkah,bengkrah
Ribut : Gomprang
Robek : Suwek,Suwak
Rombak : Bugreh
Rusak(wajah) : Njepopor
Rusak sampai berair : Berrek
Rusak : Lutrek, Lonyod
Rusak : Rencem
Rusak parah : Lekrekan
Rusak : Jebod
Rusak : galir
Rumah : umyah
Ruang tamu : Byalek
Ruang dapur : Pawon
S
Sabuk : Epek
Saja : byaen
Saja : Beloko, Belokon( digu beloko moring yahh = begitu saja marah }
Saking : serang
Salah jalan : Kebabyas
Sampai : taker
Santet : pengasihan
Sangat : kari (ditempatkan sebelum kata sifat), temenan
Sawi : sawen
Saya : ingsun,isun, hun
Sayup-sayup : lamat-lamat
Sayap : Serwiwi/ai
Sayang : eman
Sayang (cinta) : welas
Sayur : jangan
Sayur nangka : jangan tombol
Sayur dari belondo :Jangan lerobyan {belondo : sisa pengolahan sendiri minyak kelentik/kelapa)
Sedih sekali : keronto-ronto
Sebaya : Sakpantaran
Sebenarnya : Berane
Seret : Ered
Sering/ Kebiasaan : Tumyan
Sembuh : aron
Semerbak : semembrung
Sendiri : dewek
Sedang/ pas lagi : Byangete
Sering : kerep,angger
Sering : Pati
Sendirian : dewekan
Senggama : Ancik
Bersenggama : Ancik-ancikan,ondo-ondoan
Senyum : unyik,monyik
Sembunyi : singidyan
Sembunyikan : Sengidyakaken
Semoga : Mugi
Sejak/semenjak : Sakat
Sesuai : Bera-i
Seperti ini : gedigEnan
Seperti itu : GedigOnan
Setengah gila : serepet
Siapa : sopo, hopo
Siap : Cawis
Sikap/tingkah : abed
Sikapmu : Abed iro (kasar)
Silau : Kedhapen
Sisir rambut : Garu/au
sedang menyisir rambut : Garuan
Sirsak : nongko londo
Sampai segitunya ; Mesasat.
Sudah : wis
Suka taruh barang sembarangan : tembyeler
Sobek menganga : Bongak
Sobek jadi dua : Sibrak
Sompel : guwang
Sombong : Gathak
Suara jatuh dengan tiba2 : Gemerubyas
Suara mengagetkan yg tiba2 : Gemerosak
Suka memberi : Awean
T
Tajam : Landhep
Tangga : Ondok
Tetapi : taping
Tadi : mauko
Tadi : muko
Tamak : kerahang
Tampar : tempeleng,tabyas
Tampar : tapeng
Tampar : tabyas
Tampar : Tempeleng,Tapuk
Tangan kosong : enthal-enthul
Tangkai : janjang
Tarik : anyeng
Tarik dengan paksa : Ampred
Tarik-tarikan : anyeng-anyengan
Tega : mentolo
Teriak : Berak
Teriak: kauk-kauk
Ternyata : temakno.
Ternyata : Ketang
Terang sekali : Byarak
Tendang : Tanduk
Telak : Jemethot
Tumbang : gemerubyas
Tetapi : taping
Tertipu malu : Kepilis
Teriak-teriak : Berak-berak
Tempat duduk panjang/lebar ; Peloncok
Tempat duduk pendek ditanah : Jhodhogh
Terbelalak : moto walangen
Terbirit-birit : ngidit
Terkam : Terbas
Tergila-gila : keloyong-loyong
Terjun : temencog
Ternyata : temakno
Ternyata : Cumpune
Ternyata(masih) : Mandaneo
Teguh pendirian tanpa kompromi : Ladhak
Terpeleset : kebelandur
Terpelosok : kejelowok
Tergores : bered
Terlempar : Melethuk
Terlalu : Seru
Tergores : Bebres
Teluh : Sowok,sihir
Terlalu kering : merkingking
Terlalu : Ambek-ambekaneo
Tidak menghiraukan : heng melengon.Tersebar : semebyar
Tempat cuci tangan : Kobokan
Terserah : paran jare
Terbahak-bahak : Cekakakan
Tersenyum : monyek
Terlanjur : WEs kadhung
Telanjang bulat : Mbangkang kelenthang
Tempat u/ menggiling bumbu yang terbuat dari batu : Jebeg
( Alat untuk menggiling : Canthuk
Tempat sampah umum : Lebuh
Tempat duduk pendek/dingklik : Jodog
Tersangkut : Kesanggleg
Nyangkut: Nyanggleg
Tempat minuman/gelas yg terbuat dari besi/almunium yg ukurannya lebih besar dari gelas biasanya : Bintrong
Tersiksa : kapiliro
Terkejut dan salah tingkah : Protongan
Tersedak : Kebeselek
Teringat/termenung : Kantru-kantru
Tertawa : gemuyu
Tertawa terpingkal-pingkal : kekel
Terengah-engah : Ngonsrong
Teriak-teriak : Berak-berak
Terseret : Keli/kelai
Tertipu malu : kepeles
Tiba-tiba : Moro-moro
Tidak sabar(senang): Omes-omes.
Tidak rata : Lebyak medekul
Tidak : osing,oseng,sing, heng,
Tidak tahu apa-apa : Bengok
Tidak apa-apa: sing paran-paran
Tidak apa-apa : Madak paran-paran
Tidak bagus(tdk semestinya) : Heng endo-endo
Tidak bisa diam :ngewod
Tidak ada : nono, sing ono
Tidak suka,muak: Reged
Tidak mau : Emong.
Tidak mau dikasi tahu : Cengkal
Tidak Khas lagi : Camah
Tidak kuat : rempi
Tinggal : Kari
Tikam : Tujes
Tidak percaya :nyaléng,nyalingo,salingo( Tangan isun kang cilik byain heng melebau nyaling tangan iro hang gedigh)
Tongkol Pisang : Ontong
Tiduran : nggelinting, gelintingan,leyek-leyek
Tuli sesaat :gumbleng/ kumpleng
Tua sekali : Nekek
Tumpul : Papak
Tiup : Semprong
Tumpul : Geblugh
Tumbang : gemerubyas
U
Uang : Picis
Uang : Yotro
Ubi kayu : Sawai
Ubi jalar : Sabrang
Untuk : kanggo
Usang : Bluwek
Usah : Kathik (Heng kathikan weh = gak usah dah )
Usang : Luwas
Umpama : Cumpune
Ugal-ugalan : Mursal
Ular : Ulogk
Urap : Kerawu/au
Umpat/misuh : Celleng
W
Wanita : wadon
Wah! : “byek!(ungkapan)
Wah : “Bebyek(ungkapan)
Wah : “Boros”(ungkapan)
Waktu : Wayah
Wajah kotor(karena baru bangun tidur ) : Korep
Wajar : Mupakat (Tdk wajar : heng mupakat}
Walau : Ambekno
Walau : Masio
Wajah : Praenan
Waspada : Amening
Y
Yang : kang, hang
Ya : yok,Iyok
Berlanjut dan terus revisi………h